سرگذشت مدرسه ژاندارك از ابتدا تا امروز
مدرسه ژاندارک را دریابید
دست و هنر: «مدرسه ژاندارک»، از مدرسه های قدیمی تهران است که در شمال منطقه ۱۲ تهران، در خیابان منوچهری، انتهای کوچه ژاندارک قرار دارد. در بعضی منابع آمده که این مدرسه از اولین مدارس دخترانه ایران بوده است که نیکلا مارکُف ـ معمار روس ـ در سال ۱۳۱۰ خورشیدی بنای اصلی آنرا ساخت و سال ۱۳۷۸ در لیست آثار ملی ثبت گردید، اما نکته قابل تأمل درباره ی مدرسه دخترانه «ژاندارک» تبدیل آن به یک مدرسه پسرانه و رها شدن و بلااستفاده گذاشتن بخش هایی از این مدرسه است.
به گزارش دست و هنر به نقل از ایسنا، اگر بخواهیم در رابطه با پیشینه و چگونگی ساخت این مدرسه بگوییم، باید به سال ۱۲۴۰ هجری شمسی (۱۸۶۲ میلادی) بازگردیم؛ زمانی که مدرسه پسرانه «سن لوئی» در تهران شروع به کار می کند، مدیریت مدرسه «سن لوئی» با کشیشان لازاریست فرانسوی بود و بعد از آن در سال ها بعد مدرسه «سن لوئی» دخترانه با نام «ژاندارک» با مدیریت خواهران روحانی «سن ژوزف» شروع به کار کرد. خواهران روحانی مدرسه‌ی «ژاندارک» پیش از اینکه برای مدرسه فعالیت داشته باشند، یک مرکز خیریه در تهران دایر کردند؛ محلی کوچک در خیابان جمهوری که هنوز هم بعنوان خانه سالمندان فعال است. (ژاندارک: زنی فرانسوی بود که برای نجات فرانسه از سلطه انگلیسی ها خدمات زیادی انجام داد و برای آنها بانویی مقدس و مهم به حساب می آید.)
مکان سابق «مدرسه ژاندارک» کوچک بود و خواهران سن ژوزف تصمیم می گیرند در محلی بزرگ تر این مدرسه دخترانه را دایر کنند. ازاین رو «مشیرالدوله پیرنیا» از رجال قاجاری، بخشی از باغ خانه اش به مساحت حدود ۶۲۰۰ متر مربع را برای ساختن مدرسه به آنها هدیه می کند و به علت دوستی با «نیکلا مارکف» ساخت و طراحی این مدرسه را به او می سپارد. این معمار در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، کالج آمریکایی ها (مدرسه البرز) را می سازد، بنابراین بسیاری مدرسه ژاندارک را «البرز دخترانه» می دانند.
ورودی اصلی این مدرسه از خیابان منوچهری، کوچه ژاندارک و وردی فرعی آن از خیابان فردوسی، کوچه طاهری است. سمت شرق و شمال شرقی مدرسه، مجاور با مجموعه خانه های «مشیرالدوله پیرنیا» است و دو خانه دیوار به دیوار مدرسه دارای مالکیت خصوصی و متروکه است. بعضی از واحدهای ساختمان های سمت غرب و شمال غربی مدرسه هم دارای کاربری مسکونی و کارگاهی هستند. بخشی از قسمت غربی هم دیوار به دیوار کلیسای ژاندارک است که امروزه خواهران کاتولیک در آن زندگی می کنند. سمت جنوب مدرسه هم دیوار به دیوار خانه «سردار معتمد» است.
مریم اصغری نیا ـ پژوهشگر و کارشناس بافت و بناهای تاریخی ـ برپایه پژوهشی که در رابطه با این مدرسه انجام داده است، در گفتگو با ایسنا و در توضیحات بیشتری در رابطه با مدرسه ژاندارک، اظهار می کند: به علت افزایش تعداد دانش آموزان در دهه ۲۰ و ۳۰ بخش هایی به مدرسه اضافه می شود، بنایی در ضلع جنوب شرقی بخش اصلی ساخته شده است که زمان آن هم دوره با ساخت مدارس مختلف در تهران توسط «رولان دوبرول»، معمار فرانسوی است و احتمال می رود این بخش هم که در گذشته کلاس های آمادگی و دبستان در آن دایر بوده و برای محصلان آمادگی حیاطی جداگانه داشته، اثر «دوبرول» باشد؛ چونکه شیوه طراحی وی در دبستان حافظ واقع در بازار تهران در مجاورت امام زاده زید (ع) مشابه طراحی این بخش است. در قسمت ورودی از شمال و از انتهای بن بست ژاندارک هم بخش دو طبقه ای ساخته شده که سالن بزرگی با کارکرد سالن انتظار و امتحانات را شامل می شد. این بخش سبب شده است که بنای اصلی از دید بیرونی پنهان شود و بخش دیگری در جنوب غربی برای دوره دبستان ساخته شد.
این پژوهشگر خانه ها و بافت تاریخی تهران ادامه می دهد: در دهه ۳۰، سالن ورزشی با سازه بتنی مدرن در غرب مدرسه ایجاد می شود و در طبقه بالای آن کلاس هایی تعبیه می شود. این سازه به پیلوت بتنی مدرسه «کوشش» ارامنه تهران در خیابان میرزا کوچک خان شباهت بسیار دارد که این سازه پیلوت بتنی توسط «بابیک سرکسیان» ساخته شده است و با عنایت به هم دوره بودن ساخت این دو بخش گمان می رود این بخش هم توسط این معمار ارمنی ساخته شده باشد.
اصغری نیا می گوید: نکته قابل توجه و پرارزش در رابطه با این مدرسه اینست که حیاط پُشتی مدرسه که ساختمانی کوتاه و یک طبقه داشت، مدرسه ای برای دختران کم بضاعت و درمانگاه خیریه ای مخصوص مادران کم بضاعت بود.
او بیان می کند: مارکف روحیه معماری ایرانی را در این بنا به رخ کشیده است و نمای آن تلفیق هنرمندانه آجر و گچ است. استفاده از قوس های ایرانی، کاشی کاری ها در بالای قاب بازشوها و قطار بندی به صورت نواری در رخ بام بنا این نوع معماری را به خوبی نشان داده است.
بنا بر اظهارات و مستندات اصغری نیا، «سرنوشت برای این مدرسه بالا و پایین های زیادی را رقم زده است. در ابتدا مدرسه تحت مدیریت فرانسویان اداره می شد و تا چند سال بعد از انقلاب اسلامی هم در آن حضور داشتند و بعد از آن در اختیار آموزش و پروش قرار داده می شود. «مدرسه ژاندارک» در ابتدا برای تحصیل دختران تارک دنیا و دختران ارمنی و اقلیت های مذهبی فعالیت داشت و بخش از مدرسه برای دختران کم بضاعت بود. پس از مدتی، مسلمانان هم اجازه ثبت نام در آن پیدا کردند. مدرسه از آغاز دو زبانه بود؛ فارسی و فرانسه، اما وزارت معارف مدت کوتاهی از آموزش زبان فرانسه در این مدرسه جلوگیری کرد و در دوره کوتاهی مدرسه صاحب دو نام «منوچهری» و «ژاندارک» بود. در سال ۱۳۵۸ مدرسه به دبیرستان دخترانه و سپس از سال ۱۳۵۹ تا ۷۰ به مرکز تربیت معلم دخترانه اختصاص یافت و بعد از یک وقفه آموزشی در سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۲ باردیگر به سه بخش دبستان «دخترانه عدل»، «دبستان پسرانه سجاد» و «راهنمایی و دبیرستان دخترانه سمیه» تقسیم و در سال ۱۳۷۶ به مرکز «پیش دانشگاهش شهید رجایی» اختصاص داده شد.
سرانجام «مدرسه ژاندارک» به علت ارزش های کالبدی، تاریخی و ساخت معمار بزرگی همچون نیکلا مارکف در زمستان ۱۳۷۸ به شماره ۲۹۲۸ در لیست آثار ملی کشور به ثبت می رسد و در سالهای اخیر به «مرکز آموزش ضمن خدمت معلمان» و «دبیرستان بزرگسالان دخترانه هدایت و دبیرستان دخترانه امامت» تبدیل گشته بود و سال قبل پس از دوره ای تعطیلی مدرسه، مرمت شد و سال جاری باردیگر شاهد بازگشایی این مدرسه بودیم، اما اتفاق عجیب این بازگشایی این بود که این مدرسه امروز پسرانه شده است.
در حالیکه این مدرسه قبل از انقلاب جزو مدارس تراز اول دخترانه تهران محسوب می شد و بانوان سرشناس و موفقی را مانند ملکه ملک زاده ـ دیرینه شناس و سکه شناس، فخرعظمی ازغون ـ روزنامه نگار و شاعر (مادر سیمین بهبهانی)، خواهر لوریس چکنواریان که در صنایع شیمی صاحب نام است، آذرنوش صدرسالک ـ موسیقیدان و نوازنده چنگ (همسر مجید انتظامی)، فرخ پارسا ـ نخستین وزیر زن آموزش و پرورش در ایران در پهلوی دوم، رویا نونهالی و... پرورش داده است.»
به قول اصغری نیا، یکی دیگر از خصوصیت های جالب مدرسه ژاندارک این بود که آموزش خیاطی، آشپزی و خانه داری در کنار برنامه های آموزشی مدرسه به دختران داده می شد.
«کلیسای ژاندارک»
این پژوهشگر بافت و بناهای تاریخی در ادامه در رابطه با «کلیسای ژاندارک» توضیح می دهد: در بخش جنوبی مدرسه ژاندارک، کلیسایی به همین نام ساخته شده است. این کلیسا بعد از ساخت مدرسه ژاندارک توسط «آندره ژولین» و با همکاری یک مهندس ناظر ایتالیایی با عنایت به سبک مدرسه ایجاد می شود. تاریخ طراحی کلیسا ۱۹۳۹ میلادی (۱۳۱۸ هجری شمسی) است، اما در سال ۱۹۴۶ میلادی (۱۳۲۵ هجری شمسی) بعد از پایان جنگ جهانی دوم کلیسا ساخته و بهره برداری می شود.
اصغری نیا می گوید: نکته قابل تأمل در رابطه با معماری این کلیسا اینست که اگر کسی از هویت و تاریخ آن اطلاعی نداشته باشد، اصلا احساس نمی کند که مدرسه و کلیسای ژاندارک با فاصله حدودی ۲۰ سال از هم و توسط دو معمار مختلف ساخته شده اند. معماری کلیسا به قدری شبیه و نزدیک با معماری مدرسه ساخته شده که بسیار زیبا و تماشایی است و کاملا با احترام به بنای مدرسه این کلیسا خلق شده است.
برپایه مستندات این پژوهشگر، کلیسای ژاندارک از ابتدا به صورت خصوصی و متعلق به فرقه لازاریت های کاتولیک بوده و هم اکنون هم محل زندگی خواهران کاتولیک است.
لوزام تحریر «مدرسه ژاندارک» به خاطره ها پیوست
اصغری نیا در ادامه‌ی معرفی مدرسه ژاندارک بیان می کند: یکی از یادگاری های کوچه ژندارک که به ارزش معنوی این محله ومدرسه می افزاید، وجود یکی از قدیمی ترین فروشگاه های لوازم تحریر و لوازم نقاشی تهران بوده، این مغازه در خیابان منوچهری، مجاور کوچه ژاندارک قرار داشت که تا سال قبل هم توسط صاحبان قدیمی آن دایر بود، اما چند ماه پیش این مغازه به فروش رسید و هم اکنون خالی است.
این پژوهشگر و کارشناس بافت و بناهای تاریخی درباره وضعیت امروز مدرسه ژاندارک هم به ایسنا می گوید: این مدرسه به چند دلیل پسرانه‌ی امروز شده است؛ کارگاه ها در کوچه «ژاندارک» زیاد شده و تردد در این محله برای دختران دشوار می باشد، همینطور مدرسه به قدری بزرگ است که ساماندهی تمام آن امکان پذیر نیست. مالکیت مدرسه ژاندراک به عهده آموزش و پرورش است. دو سال پیش با وزیر آموزش و پرورش جلسه ای داشتم و در رابطه با این مدرسه پیشنهادی مطرح کردم که بخشی از آن برای خدمات شهری مانند موزه یا... استفاده گردد و تورهای گردشگری از آن بهره ببرند. هم اکنون وضعیت کوچه ژاندارک نابسامان است، چون مردم در آنجا رفت وآمد ندارند و تجربه ثابت کرده است وقتی پای مردم عادی و گردشگران به محله ای باز شود، شرایط نابسامان آن تغییر می کند و روبراه می شود، اما امروز تورهای گردشگری اجازه ورود به این مدرسه را ندارند. این مدرسه می تواند باردیگر دخترانه شود، در صورتیکه امنیت به کوچه آن بازگردد.
او اضافه می کند: هم اکنون تنها بخشی از «مدرسه ژاندارک» استفاده می شود و مابقی آن بدون استفاده مانده است، در حالیکه میتوان به جز بخش مدرسه، به قسمت های دیگر آن کاربری فرهنگی ـ آموزشی دیگری داد و تمام قسمت های آن احیا شود. زمین این مدرسه هنوز خاکی است و بچه ها در زمین خاک بازی می کنند. آموزش و پرورش به این مدرسه دینش را ادا کرد و آنرا مرمت کرد، اما میراث فرهنگی و شهرداری می خواهند برای آن چه کار کنند؟ مبحث اینست که نهادی به این مدرسه کمک نمی نماید.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب