گزارش دست و هنر به نقل از مهر
مهجور ماندن لباس های سنتی اقوام، بی توجهی متولیان به پوشش محلی
دست و هنر: پوشش سنتی و محلی خیلی از اقوام ایرانی و پوشیدن آن در جامعه و میان مردم رواج ندارد و طراحان و متولیان باید در این زمینه ورود پیدا كنند.
خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ بررسی پوشش اقوام ایرانی متضمن این نكته است كه جدا از بافت فرهنگ ملی و بومی، عوامل مهم دیگری در شیوه و نوع پوشش به مثابه گونه ای از سبك زندگی مؤثر بوده اند و لباس تحت تأثیر این عوامل شرایط و دوره های مختلف دگرگونی را تجربه كرده است. بررسی هر كدام از این عوامل نیازمند مطالعه چند جانبه است چونكه هیچ یك از آنها مفهومی مجرد و مستقل نیستند و با مؤلفه های مختلف و متنوع دیگری پیوند دارند. البته مبحث مهم و اساسی در نوع پوشش، شیوه دوخت، جنس پارچه ها و تزئینات است كه در هر قوم جاذبه های دیدنی پوشش ها را می بینیم، زمانی كه به پوشش كرمانج، قزلباش، لر، ترك، گیلك، بلوچ و… نگاه می نماییم تفاوت های گسترده ای را می بینیم. امروزه این نوع پوشش خیلی كم استفاده می شود و تقریباً فراموش شده اند، به اعتقاد خیلی از كارشناسان، طراحان و متولیان حوزه مد و لباس باید در این زمینه ها ورود پیدا كنند تا این نوع پوشش در جامعه احیا شود.
ما كُردیم قوچان، قومیت كرد كرمانج، نام بزرگی از كردها است كه به گویش كرمانجی سخن می گویند. مكان اصلی سكونت این قوم در استان های خراسان رضوی و خراسان شمالی است. شهرهای قوچان، شیروان، بجنورد، اسفراین، جناران، كلات و درگز از مهم ترین شهرهای سكونت كرمانج ها است. گروهی از كرمانج ها در رودبار، گیلان، خلخال، ارومیه، خوی، سلماس، ماكو و دماوند سكونت دارند همین طور در كشورهای تركیه، تركمنستان، عراق و سوریه هم گروهی از كرمانج ها زندگی می كنند. در بعضی از منابع تاریخی، مردم كردتبار منطقه خراسان نوادگان كردهایی هستند كه در زمان شاه عباس از منطقه باختری دریاچه ارومیه برای نگاه داری از مرزهای ایران به خراسان كوچ كردند و بنا به روایتی دیگر شاه عباس آنان را به خاطر تضعیف سركشی خان های كرمانجی و به كار بردن آنان در مقابله با حملات بی امان ازبكان، مغول و تركمن به خراسان بزرگ كوچ كردند. لباس كرمانج ها رنگ طبیعی است و شلیته یا همان دامن پرچین و جلیقه كه از جنس مخمل كه روی آنرا سكه دوزی كرده اند، سربند برای محكم نگه داشتن روسری استفاده می شود و گراس، پیراهن چین داری است كه بر تن می كنند. یكی از موارد مهمی كه در پوشش لباس كرمانج ها وجود دارد این است كه اگر قطره ای آب بر روی لباس ها بچكد دیگر هیچ زمان نمی توانند از آن استفاده كنند و آنرا بد می دانند. كرمانج ها لباس هایشان را چون از جنس طبیعت است قادر به شستن آن نیستند بلكه برای از بین رفتن بو لباس را در آفتاب و مهتاب پهن می كنند. آنان به حدی بر روی پوشش سنتی شان تعصب دارند كه در فصل های گرم هم آنرا بر تن دارند كه البته از آنها سوال پرسیدند كه پوشیدن آن در فصل گرم، سخت نیست؟ كه آنها در جواب گفتند: «ما كُردیم». به حدی آنان سخت پوش هستند و این لباس ها برایشان عزیز است كه حتی حاضرند در هر شرایطی سخت آنرا بر تن كنند.
لباس های ابریشمی قزلباش ها رامیان قِزِلباش «استان گلستان»، مجموعه ای از ایل های شمال فلات ایران بود كه شاه اسماعیل یكم به یاری آنها سلسله صفوی را سپس براندازی سلسله آق قویونلوها بنیان گذاری كرد. بطور كلی به ارتش ایران در زمان صفویان، قزلباش می گفتند. تركان قزلباش برای دفاع از مناطقی همچون گلستان، سمنان، مازندران و خراسان كه از هجوم ازبكان و تركمن ها عازم شده بودند به دستور شاه عباس صفوی، به این مناطق به اجبار كوچ كردند. یكی از شاخص ترین مشاغل آنها تولید ابریشم و منسوجات ابریشمی است. زنان این منطقه از زمان های بسیار دور لباس های ابریشمی خوشرنگ و دستباف مزین به نوار می پوشیدند. نوارهای دستباف در قسمت مچ و پایین پیراهن، لباس آنان را كه بر دامن های پرچین بلند می افتاد زینت می دهد.
شلیته های قشقایی فیروزآباد، قومیت قشقایی، بیشتر قشقایی ها ریشه ای ترك دارند و تقریباً تمامشان به گویشی از زبان های تركی اغوز صحبت می كنند. مركز اصلی قشقایی ها استان فارس است. اما به سبب وسعت اراضی و قلمرو در دیگر استان ها از این جمله كهكیلویه و بویراحمد، چهار محال و بختیاری، خوزستان، اصفهان، مركزی و بوشه سكونت دارند. قشقایی ها در دوره های مختلف به تدریج به این سرزمین كوچیده و در آن ساكن شده اند. خیلی از مورخین عقیده دارند قشقایی ها از سرزمین های شمال غربی گروه گروه وارد ایران شدند و سرانجام در منطقه فارس سكونت یافتند. قشقایی ها دام پرور هستند و یكی از بزرگترین جوامع ایلی ایران به شمار می روند آنها همه ساله بین سرزمین های سردسیر (ییلاق) و سرزمین های گرمسیر (قشلاق) كوچ می كنند. یكی از شاخصه های پوشش زنان قشقایی رنگارنگی و تنوع آن است كه معمولاً زنان دامن چند لایه (شلیته)، تونیك یا قیناق و ژاكت كوتاه یا ارخالق می پوشند. زنان طوایف گوناگون قشقایی معمولاً با لباس، پیشانی بند و رنگ های لباسشان شناخته می شوند.
سوزن دوزی های زنان سیستان زابل؛ زابل در قدیم سگستان یا سجستان و نیمروز نامیده می شد. این شهر امروزه مركز شهرستان زابل است. زابل یكی از مناطق باستانی ایران به حساب می آید، كه از قدیم محل سكونت اقوام گوناگون بوده است. آثار تاریخی بسیاری در این منطقه وجود دارد كه نشان از تمدن كهن آن دارد. یكی از مهمترین این آثار شهر سوخته است كه حدود ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. صنایع دستی این منطقه از دیرباز شهرت داشته و شامل انواع قالیچه، گلیم، حصیر و سوزن دوزی است. مردم این منطقه لباس سنتی ویژه ای دارند لباس زنان زابل و بطور كل سیستان را با نوعی سوزن دوزی كه به سیاه دوزی معروف است، تزئین می كنند و همین طور لباس های مردانه باز نوعی سوزن دوزی كه به خومك دوزی معروف است، انجام می شود.
افغانستان، قومیت هزاره: هزاره ها از فارسی زبانان و ترك تبار و از مردم بومی افغانستان هستند كه بیشتر در مركز افغانستان به نام هزارستان زندگی می كنند. هزاره ها به گویش هزارگی صحبت می كنند بااینكه این گویش دارای برخی لغات تركی است اما یكی از زیرشاخه های فارسی دری بشمار می رود. پوشش سنتی این منطقه با رنگ های شاد و گلدوزی با رنگ طبیعی، شیشه كاری و سكه دوزی است.
چنشت، پارچه های رنگارنگ و پولك دار چنشت یكی از روستاهای بخش مود از شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی است. روستای چنشت به سبب قرار گرفتن در بین ۴ رودخانه و باز كوهستانی بودن آن، دارای باغات و مزارع بسیاری است. آب و هوای معتدل كوهستانی بوده كه از زمستان های سرد و تابستان های خنك برخوردار می باشد. مردم چنشت به زبان فارسی اما با لهجه محلی صحبت می كنند. شغل اصلی مردم روستا كشاورزی و دامداری است. یكی از خاصیت های روستای چنشت لباس های سنتی آن است كه امروزه توسط زنان منطقه پوشیده می شود. این لباس ها از پارچه های رنگارنگ، نقش دار و پولك دار دوخته شده و همچنان در زندگی روزمره و جشن ها از آن استفاده می شود.
برقع های قشم جزیره قشم بزرگترین جزیره ایران و خلیج فارس و همچون جزایر جنوب ایران است، جزیره دارای ساكنین بومی است كه فرهنگ و آداب و رسوم ویژه خودرا دارند. خیلی از مردمان جزیره به پوشیدن لباس محلی اجدادی خود پایبند هستند. زنان این منطقه از پارچه های رنگارنگی كه از هند و كشورهای عربی تهیه می شود، لباس های زیبا و خاص می دوزند و بر روی قسمتی از لباس ها گلابتون دوزی و پولك دوزی انجام می دهند. یكی از خاصیت های پوشش این منطقه استفاده از برقع های سیاه رنگ است. در مناطق و محله های مختلف جزیره اندازه و شكل آن تا حدودی تغییر می كند.
پوشش سنتی چاهورز استان فارس منطقه چاهورز، یكی از مناطق جنوبی استان فارس است. ساكنان آن در زمان قبل از اسلام پیرو دین زرتشت بوده اند اما سپس ورود اسلام به ایران مردم این منطقه مسلمان شدند. یك روایت محلی می گوید كه در چاه چاهورز گاوی بوده كه آب را از چاه می كشیده است و به وسیله آن دام ها را آب می دادند، از همین رو نام این منطقه چاهورز نامیده شده است. در گذشته مردم چاهورز بیشتر شغلشان دامداری و كشاورزی بوده است و محصول اصلی آنها خرما بوده است. لباس سنتی زنان این منطقه بسیار زیبا و پركار است و از پارچه های اطلس و رنگارنگ تهیه می شود. حاشیه این لباس با نوارهای نقره و گلابتون تزئین می شود. لباس عروس های این منطقه در قدیم بسیار پركار بوده و با سكه های قدیمی و انواع زیورها تزئین می شده است. دامن بسیار بزرگ و برای دوخت آن از چندین متر پارچه استفاده می كردند و دور تا دور آن پنبه دوزی می شده است.
بلوچ هایی كه به لباس سنتی شان پایبند هستند سیستان و بلوچستان زاهدان، قوم بلوچ یكی از اقوام ایرانی تبار ساكن در ایران، پاكستان، افغانستان و تركمنستان هستند. مردم بلوچ به زبان بلوچی سخن می گویند كه یكی از شاخه شمال غربی زبان های ایرانی است. بلوچستان به دو بخش سرحد و مكران تقسیم شده كه شغل خیلی از بلوچ های منطقه جنوبی بلوچستان ماهیگیری و تجارت دریایی است. بلوچستان یكی از كم آبترین مناطق ایران است با این وجود در بعضی از مناطق آن كشاورزی و باغداری رواج دارد. بعضی از طوایف بلوچ ها كوچرو هستند و به پرورش دام خصوصاً بز و شتر مشغول اند. بلوچ ها یكی از اقوامی هستند كه همچنان به استفاده از لباس سنتی پایبند هستند. لباس های زنان بلوچ به سبب سوزن دوزی های كه دارد بسیار ثمین است. علاوه بر سورن دوزی، صنایع دستی دیگری همچون حصیربافی و سفالگری توسط زنان و مردان بلوچ انجام می شود.
شلیته های ابیانه روستای ابیانه یكی از بلندترین نقاط مسكونی ایران است. همین طور به سبب معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوع از روستاهای مشهور ایران بشمار می رود. مردم ابیانه به جهت كوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آنها از مراكز پرجمعیت و راه های ارتباطی قرن ها در انزوا زیسته و در نتیجه خیلی از آداب و رسوم قومی و سنتی همچون زبان و لهجه قدیمی خودرا حفظ نموده اند. پوشش سنتی روستای ابیانه همچنان میان مردمانش رواج دارد و پوشیدن آن یكی از تعصبات آنان است. زنان ابیانه از پیراهن، شلیته، یل، سربند و گیوه استفاده می نمایند.
شاهسون ها گروهی از عشایر منطقه آذربایجان هستند كه در بخش هایی از شمال غرب ایران خصوصاً اردبیل، دشت مغان و ارومیه و همین طور در مناطقی از استان مركزی قم، ساوه و شهریار سكونت دارند. شته از روسری های مخصوص عشایر است، زنان شاهسون شته را سپس سر انداختن روسری یا شال بر روی می اندازند و آنرا چند دور سر می پیچاندند تا پشت سر آنرا بند كنند. یكی از دلیلهای این كار به هنگام اسب سواری و دویدن است تا روسری از سر آنان نیفتد.
لباس های اصیل لُر لرها یكی از اقوام ایرانی به شمار می روند كه در غرب و جنوب غربی ایران زندگی می كنند. بیشترین پراكندگی مردمان لز مربوط به استان های لرستان، چهارمحال بختیاری، خوزستان، ایلام و… است هم اكنون بیشترین جمعیت لرها در شهر خرم آباد سكونت دارند. لرها یكی جوامع بزرگ عشایری ایران را می سازند كه نوع پوشش سنتی و بومی زنان جوان لر معمولاً با پارچه های الوان در رنگ های شاد و متنوع با سربند مخصوص است و زنان مسن تر پارچه هایی كه به رنگ تیره و طرح های ساده تر دارد، استفاده می نمایند. تره پارچه ابریشمی مخصوصی است كه زنان لر به سر می بندند و به لری آنرا ساوه می گویند. تره را در حالت عادی می بندند و جهت شركت در مراسم و جشن و سرور، نوعی از آنرا به نام گل ونی كه رنگین است، روی تره می بندند.
لباس های سنتی ابریشمی پاشاكی روستای پاشاكی در شرق استان گیلان، شش كیلومتری غرب شهرستان سیاهكل واقع شده است. ساكنان این منطقه به گویش گیلكی صحبت می كنند. پاشاكی به سبب شرایط اقلیمی كانون اصلی فعالیت های شالیكاری است. همین طور پرورش كرم ابریشم، حصیربافی، شالبافی، زنبیل بافی و بافت پیراهن ابریشمی در این منطقه رواج داشته است. زنان مسن پاشاكی همچنان از لباس های محلی كه با ابریشم تهیه می شود، استفاده می نمایند. نهادهای دولتی برای احیا و معرفی لباس های اقوام ورود پیدا كنند آرزو ضرغام كارشناسی ارشد طراحی پارچه و لباس و مدرس دانشگاه، درباره رشته های دانشگاهی پارچه و دوخت لباس های محلی به خبرنگار مهر می گوید: «بچه هایی كه رشته هنرستان آنان طراحی پارچه و دوخت است هیچ گونه آشنایی با لباس های سنتی، محلی و بومی نداشتند. كه معمولاً با ورود به دانشگاه باز هم منابع غنی درباره لباس محلی وجود ندارد، همان گونه كه من در دوران دانشجویی در دانشگاه با هیچ منابعی درباره این نوع پوشش محلی و سنتی آشنا نشدم. مگر اینكه خودمان به شهر یا روستای مربوطه می رفتیم و با كنكاش و كنجكاوی، نوع پوشش آنان را می شناختیم. در نظام جدید كتاب های تازه تری انتشار یافته كه بچه های دوره دوازدهم باید این نوع كتاب را بگذرانند این كتاب با نام «طراحی لباس های محلی» كه اصل كتاب با نام سفارشی دوزی مطرح می شود، در متن این كتاب بیشتر اقوامی كه ما در ایران داریم، مانند ۳ مدل لباس كردها، ۲ مدل لباس آذربایجان، شمال، فارس و قشقایی به صورت، طراحی و تصاویر اصلی آمده است كه نكته خوب آن در تفكیك جنس لباس ها است، مثلاً لباس قشقایی از چه نوع لباس و پارچه ای است و بچه ها با تیكه های لباس آشنا می شوند، پارچه ها را رنگ آمیزی می كنند و بعنوان آرشیو برای خودشان نگه می دارند.» این مدرس دانشگاه ادامه می دهد: «البته دوخت هم دارد اما در تهران دوخت این نوع پوشش تعریف نشده، بیشتر در زمینه طراحی با دانش آموختگان كار می نماییم. ما بیشتر تمایل داشتیم كه بنیاد ملی مد و لباس در این زمینه ورود پیدا می كرد و لباس های سنتی را در اختیار بچه ها قرار می داد تا بتوانند از نزدیك با نوع پوشش آشنا گردند. البته این امر پروژه عظیمی است كه باید برنامه ریزی مدون و درستی برایش صورت گیرد. امیدواریم كه نهادهای دولتی كه متولی این امر هستند به این زمینه ها وارد شوند تا دانش آموختگان این حوزه بهتر و حرفه ای تر با حوزه پوشش سنتی و محلی اقوام آشنا گردند.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب