الهام شاعر بزرگ روس از سعدی
به گزارش دست و هنر زبان و ادبیات فارسی و روسی از واژگان گرفته تا فرهنگ بر یك دیگر اثرگذاری بسیار داشته اند، در این میان همواره از الكساندر پوشكین، شاعر بزرگ اهل روسیه و الهام او از سعدی یاد می شود.
به گزارش دست و هنر به نقل از ایسنا، ۹ سال می گذرد از روزی (۶ ژوئن ۲۰۱۱) که دمیتری مدودف، رئیس جمهور وقت روسیه فرمان برگزاری سالانه روز زبان روسی را مصادف با تولد آلکساندر پوشکین، شاعر کبیر روسی و بنیانگذار زبان ادبی معاصر روسی در روسیه و جهان امضا کرد.
این درحالی است که اولین بار در ۲۰ فوریه ۲۰۱۰ تصمیم گیری درباره روز زبان روسی بعنوان یکی از زبان های رسمی سازمان ملل در نشست اداره اطلاعات عمومی دبیرخانه سازمان ملل در آستانه روز بین المللی زبان مادری و در قالب برنامه گسترش تنوع زبانی و حفظ گوناگونی فرهنگی انجام شد.
«زبان روسی» امکان دارد خاطر مخاطبان ادبیات را سوی «جنایت و مکافات» و «ابله» داستایفسکی و «آنا کارنینا» و «جنگ و صلح» تولستوی ببرد اما این تنها نگاهی محدود به دنیای زبان و ادبیات روسی است، در خلال سال ها مترجمان بسیاری چه از زبان روسی و چه از زبان انگلیسی آثار نویسندگان اهل روسیه را به زبان فارسی ترجمه کرده اند.
در این داد و ستد فرهنگی، برخی پژوهشگران تغییرات زبان فارسی را تاثیرپذیرفته از زبان روسی هم می دانند؛ همان گونه که در مقاله «زبان روسی و فارسی، تاثیر متقابل فرهنگی و زبانی»( نوشته حسین غلامی و حمیدرضا دادو) آمده است: «ساختار لغوی زبان خصوصیت های ملی و فرهنگی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کند. واژگان زبان روسی در حال تغییر دائمی هستند. این واژگان در خلال چند قرن شکل گرفته اند. روند شکل گیری ساختار لغوی، یک روند طولانی و پیچیده است و با تاریخ پیشرفت ملت روسیه ارتباط تنگاتنگی دارد. زبان فارسی در خلال حضور بیشتر از یک هزار ساله خود، دستخوش تغییرات مختلف آوایی و معنایی گردید. به علت برخی شرایط تاریخی و موقعیت های جغرافیایی کشور، زبان فارسی دائماً با خیلی از زبان های خویشاوند و غیرخویشاوند در تماس بوده است. تعداد قابل توجه ای واژه های قرضی وارد این زبان شده اند که خیلی از آنها دارای اهمیت و مفاهیم خاصی هستند و در زبان از گستردگی زیادی برخوردار می باشند.»
زبان شناسان وام گیری واژگانی را از مهم ترین خصوصیت های هر زبان می دانند. بر مبنای شواهد تاریخی این اثرپذیری همواره یک سویه نبوده است و همان گونه که امروزه زبان و ادبیات فارسی در فرهنگ روسیه جریان دارد، می توان اثیر زبان فارسی بر زبان روسی را هم مورد بررسی قرار داد.
جان اله کریمی مطهر، استاد زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران اعتقاد دارد ترجمه ها نشان داده است که پیش از دوره پتر کبیر و پیش از قرن ۱۸ روس ها آشنایی نسبی با ادبیات، فرهنگ و آداب ایرانی ها داشتند، وی در یکی از سلسله جلسات مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا درباره تاثیرات متقابل زبان و ادبیات روسی می گوید: قرن نوزدهم، دوران طلایی ادبیات روسی بوده است. قرن نوزده، قرن سفر و نفوذ متقابل زبان ها و فرهنگ ها در کشورهای مختلف بود. دوره ای که مردم کشورهای مختلف علاقه بسیاری به ارزش های یکدیگر نشان می دادند و علاقه مند بودند که ادبیات و فرهنگ همدیگر را بهتر بشناسند، ولی نفوذ گسترده ادبیات مشرق زمین در دنیا و اروپا در قرن هفدهم شروع شد و نمونه آن هم که علاوه بر مثال های روسی، بوستان سعدی هم به زبان آلمانی در قرن هفدهم ترجمه شد. بعد چند ترجمه از گلستان سعدی به زبان فرانسه داشتیم و در روسیه در اوایل قرن نوزدهم به خاطر این که توجهات زیادی به ادبیات مشرق زمین و ایران می شد، محققان روسی تصمیم به ایجاد یک مؤسسه ای برای جمع آوری آثار ادبی گرفتند.
کریمی مطهر همینطور می افزاید: در این راستا مقالات زیادی در مورد لزوم تشکیل یک آکادمی آسیا در روسیه در سال ۱۸۱۱ در یک مجله ای به نام «بولتن اروپا» نوشتند و در این مقاله آمده است که ما تحقیقات پراکنده ای در مورد ایران و دیگر کشورهای مشرق زمین داریم و این آکادمی باید این وظیفه را داشته باشد که این اطلاعات را جمع آوری و دسته بندی و سپس اولویت بندی و تعیین کند که اول چه آثاری باید ترجمه شود. خیلی از روس ها برخی از سبک ها مثل استعاره و تشبیه و... را از مشرق زمین می دانند. مثلاً تیتو یک اثری دارد که در همان دوران نوشته شده است به نام «استعاره و توصیفات استعاره ای در نثر و شعر» و تلاش می کند که مستندات تاریخی علت توجه و تمایل نویسندگان روسی که استعاره را از مشرق زمین تقلید می کردند بیان کند. تیتو می گوید که این قصه ها و استعاره ها در ادبیات شرقی بسیار غنی و جذاب هستند، چه کسی بیشتر از ما روس ها که به لحاظ جغرافیایی حلقه اتصال بین شرق و غرب هستیم حق دارد از این گنجینه های غنی استعاره ها و ادبیات مشرق زمین استفاده نماید.
او همینطور اعتقاد دارد به هر حال نویسندگان روسی نه تنها آثار برجسته ادبیات فارسی را مطالعه و ترجمه می کردند، بلکه در مبحث ها و مضامین آثارشان خیلی از مبحث های شرقی و به خصوص ایرانی نفوذ می کرد و بیان می کند: زمانی که هیئت ایرانی پس از مرگ گریبایدوف در ایران برای عذرخواهی به پتربورگ می رفت یک شاعر معروفی به نام فاضل خان گروسی هم همراه با این هیئت بود، فاضل خان پوشکین را در تفلیس می بیند. پوشکین اشعاری را برای او فرستاد که در آنها روسیه را معرفی می کند. پوشکین خود و سرزمینش را در اشعارش توصیف می کند و در این ابیات تاکید می کند که درست است که روسیه از آب وهوای سردی برخوردار است، ولی جایی است که با شاعرانی همچون حافظ و سعدی آشنا است.
این استاد دانشگاه می گوید که از اشعار پوشکین، حتی افراد غیر متخصص هم به سادگی متوجه می شوند که شاعر آنها را با الهام از مضامین شرقی و اسلامی سروده است.
الکساندر پوشکین، شاعر و نویسنده اهل روسیه که زادروز او با روز زبان کشورش گره خورده است، به علت علاقه به فرهنگ شرق از سعدی در آثارش اثر گرفته است که این اثرپذیری در آثاری مثل « فواره باغچه سرای» بیشتر مشهود است. در روایتی از زمینه نگارش این کتاب و ارتباط آن با الهام گیری از شعر سعدی آمده است: پوشکین در سال ۱۸۲۰ میلادی بازدیدی از کاخ باغچه سرای در شبه جزیره کریمه داشت.
در این بازدید، او آب نمای این کاخ و نوشته هایی را که در کنار آن به زبان های عربی و تاتاری نوشته بود ملاحظه کرد. نوشته عربی، آیه ۱۸ از سوره انسان در قرآن بود که به سلسبیل، چشمه بهشتی اشاره می کرد. مضمون نوشته تاتاری هم این بود: «بیا از زلال ترین آب فواره (چشمه) بنوش.» علت ساخت این آب نما، عشق خان کریمه به دختر زیباروی لهستانی به نام ماریا بود. خان او را در حمله به لهستان از خانواده اش ربود. ماریا در حرم سرای خان کریمه افسرده و پژمرده شد و یک شب زارما، همسر خان کریمه از او خواهش کرد که عشق خان را به او بازگرداند. ماریا برای خودش آرزوی مرگ کرد و آرزویش برآورده شد، اما عشق خان کریمه از بین نرفت و آب نمایی را به یادبود او بنا کرد که دختران جوان کریمه آنرا «فواره اشک» نامیدند. پوشکین تحت تأثیر فضا و داستان آن قرار گرفت و اشعار سعدی با مضمون فانی و زودگذر بودن دنیا را به یاد آورد که زمینه ساز خلق این اثر شد. پوشکین این منظومه را با نگاهی جدی به ادبیات شرق نوشت و آنرا با این عبارت آغاز کرد: «بسیاری چون من فواره را دیده اند اما بعضی از آنان در عالم وجود نیستند و دیگران هم در بلاد دور سیاحت می کنند.» که برداشتی از بیت های ۴۷۹ و ۴۸۰ باب اول بوستان سعدی است.
از آثار الکساندر پوشکین «تیرانداز» را ضیاءالدین فروشانی، «دختر سروان» را پرویز ناتل خانلری و شیوا رویگریان، «باریس گادونوف» را آبتین گلکار، «بیبی پیک» را محمد مجلسی و همینطور مترجم هایی دیگر ترجمه کرده اند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب