لزوم ها و چالش های سینمای دینی
به گزارش دست و هنر، « الزاماً حرف زدن یا فیلم ساختن در رابطه با مثلاً شب قدر یا موضوعی دینی، به معنای دینداری و خود دین نیست. شاید آدمی را ببینی که خیلی هم نماز نخواند اما مدعی نباشد و اعمالش هم خیلی بروز و ظهور نداشته باشد و به جای آن رفتارش با مردم بگونه ای است که باید او را دیندار دانست و خود او به تنهایی بتواند مبحث فیلمی در این باب باشد.»
به گزارش دست و هنر به نقل از ایسنا، همزمان با سالروز شهادت امام علی (ع) و شبهای قدر ضرروت پرداخت مناسب به سوژه های دینی و مناسبتی، ما را به سمت بعضی از اظهارنظر هنرمندانی که در این سال ها در این حوزه منتشر کردیم بُرد و امروز برای لزوم و تاکید باردیگر، بعضی از آنها را مرور می نماییم.
اظهارات که کمی بالاتر در رابطه با سینمای دینی مطرح کردیم را دو سال قبل عبدالحسن برزیده کارگردان سینما با ایسنا بیان کرد و در رابطه با ساخت فیلم با مضامین دینی در سینما و سختی های آن هم اظهار داشت: اصولاً کار کردن در زمینه دینی خیلی سخت است بویژه آنکه حکومت، دینی است و همیشه امکان دارد گاردی در مقابل این آثار وجود داشته باشد، یعنی حتی اگر با عشق و جان و دل هم کار کنید امکان دارد از آن برداشت پروپاگاندایی و حکومتی شود بنابراین تفکیک این مسائل در ذهن مخاطب سخت می شود و اصلأ خیلی وقت ها مخاطب اثر را پس می زند. البته او حق دارد چون تبلیغاتی که در اینباره شده خیلی وقت ها نصیحت گرایانه بوده، نه از جنس هنر. خیلی وقت ها این نوع سینما (دینی) مثل واعظی بوده که روی منبر صحبت می کند، البته امکان دارد که همه پای منبر بروند و به صحبت های یک واعظ گوش دهند اما قرار نیست وقتی به سینما می روند هم پای منبر بنشینند. آنها توقع هایی دارند که اغلب برآورده نمی شود.
کارگردان فیلم «مزار شریف» در ادامه خاطراتی را از یک معلم دینی با گرایشات مارکسیستی در دوران مدرسه خود در آبادان نقل کرد و افزود: متاسفانه از گذشته تا امروز این تصور بوده که مثلا در کلاس درس دینی باید صرفاً بر مسائلی در رابطه با دین تمرکز شود و هر چه به دین مربوط است فقط در کلاس درس دینی باید یاد داده شود و بقیه کتاب های آموزشی بویی از دین و دیانت نبرده اند. در صورتیکه به نظرم اگر یک معلم به یک سری ارزش ها و هم تدین واقف باشد بطور قطع تراوشات مغزی ای از او بروز خواهد نمود که «دینی» است و ما را «آدم» می کند. منظورم از دین به صورت کلی است چون همه ادیان آمده اند که ما را آدم کنند. من در کودکی در آبادان زندگی می کردم و آنجا تبعیدگاه آدم های سیاسی بود و معلم های ما هم اغلب تبعیدی و سیاسی، گروهی مذهبی و گروهی مارکسیست بودند. دبیر دینی ام تعریف دیگری از درس داشت که مثلاً نمازی طولانی را برای کلاسش باید حفظ می کردیم، اما از آن طرف یک معلم ریاضی داشتم که دینداری بیشتری از او یاد گرفتم. حرفم اینست که الزاماً حرف زدن یا فیلم ساختن در رابطه با مثلاً شب قدر یا موضوعی دینی، به معنای دینداری و خود دین نیست. شاید آدمی را ببینی که خیلی هم نماز نخواند اما مدعی نباشد و اعمالش هم خیلی بروز و ظهور نداشته باشد و به جای آن رفتارش با مردم بگونه ای است که باید او را دیندار دانست و خود او به تنهایی بتواند مبحث فیلمی در این باب باشد.
فرصت اشتباه کردن در خلق آثار دینی به هنرمند داده نشده است
علیرضا رضاداد از مدیران فرهنگی هم در نشستی گفته است: سینمای دینی با ظهور انقلاب اسلامی شکل گرفت و سینمای نوپایی ست، بنابراین فرصت تجربه وجود ندارد و هنرمندان هم حق اشتباه نداشته اند که این جزو موارد ناپسند مدیریت فرهنگی بوده است.
او معتقد است: سینمای معنوی می تواند وجوه مختلفی داشته باشد که یکی از آنها سینمای دینی و وجه مهم سینمای دینی توجه به بزرگان دین، ائمه(ع) و پیامبر(ص) است. در این عرصه ظرفیت بسیار است به این علت که نسبتی در ذات هنر با معنویت وجود دارد و این نسبت می تواند وجوهی را در سینمای دینی برجسته تر کند. ظرفیت مفاهیم دینی این اجازه را می دهد که یک مفهوم معقول متخیل و از راه حس به مخاطب منتقل شود و چون هنرمند با بخش احساسی مخاطب در ارتباط می باشد، شاید زبان هنر بهترین ابزار باشد تا مفاهیمی را که در مباحث کلامی و اعتقادی نمی توانیم برای مخاطب تبیین نماییم به زبان هنر بتوان آنرا منتقل کرد.
وی ضمن اشاره به آیه ۱۶۹ سوره آل عمران اظهار داشت: خداوند می فرماید «وَلا تَحسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمواتًا ۚ بَل أَحیاءٌ عِندَ رَبِّهِم یُرزَقونَ»، شهدا زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند. ما مفهومی از مرگ داریم که پایان حیات را می رساند، اما به تعبیر آیت الله جوادی آملی آن چه را شما از تفسیر و بیان عاجزید به هنرمند بسپارید و چه تعبیری برای این آیه بهتر از تابلوی استاد فرشچیان است.
اصولاً کار هنر ورود به رمز و رازهایی است که از راه آن رمز و رازها میتوان با ادراک حسی مخاطب ارتباط برقرار کرد، ازاین رو نسبتی بین مفاهیم دینی برای تبدیل آن به مفاهیم قابل درک وجود دارد، بنابراین آثار مذهبی ظرفیت بسیاری دارند تا دستمایه هنر شوند. در تاریخ هنر هم اگر نگاه نماییم آثاری که در ساحت دینی خلق و یا در اماکن دینی نگهداری شده اند ماندگارتر بوده اند، مانند آثار هنری که در غرب در کلیساها بوده است، بنابراین این ظرفیت خوبی است که میتوان برای تولید آثار هنری بخصوص نمایشی بهره برد.
در ساخت آثار دینی، هنرمندان با چالش های بسیاری مواجهند که بخشی از این چالش ها ممیزی است و بخشی ناشی از آن است که سینمای دینی با ظهور انقلاب اسلامی شکل گرفت و سینمای نوپایی ست، بنابراین فرصت تجربه وجود نداشته و هنرمندان هم حق اشتباه نداشته اند که این جزو موارد ناپسند مدیریت فرهنگی بوده و فرصت اشتباه کردن را برای سینماگران علاقمند به این مضامین و مفاهیم ایجاد نکرده است.
وی در بخشی از صحبت هایش به فیلم «رستاخیز» احمدرضا درویش اشاره نمود و اظهار داشت: این که اثر «رستاخیز» احمدرضا درویش بعد از تلاش بسیاری برای ساخت به علل مختلف متوقف شده و بلاتکلیف است، این موارد ضربه بزرگی به روح و روان و زندگی هنرمند وارد می سازد که جبران ناپذیر است، بنابراین از نواحی مختلف بدون این که حقی را برای هنرمند قائل باشند، وی مورد طعنه قرار می گیرد و این مورد سبب می شود که هنرمند به سمت کارهای ساده تر که حساسیتی هم ایجاد نمی کند، کشیده شود.
رضاداد تصریح کرد: حوزه دینی حوزه ای حساس است و این فرصت باید برای هنرمند فراهم گردد و اجازه اشتباه کردن را به هنرمند داد و اگر فرصت اشتباه کردن را از هنرمند بگیریم نتیجه آن بی علاقه گی و بی میلی به کار در این عرصه ها می شود و راهکار آن اینست که زمینه سازی برای ورود هنرمند به فیلمسازی در این عرصه فراهم گردد.
مشاور ارشد سینمایی کشور اظهار نمود: بیشتر افرادی که در حوزه مفاهیم دینی کاری انجام داده اند از نتایج کار خود راضی بودند، اما از برخوردی که با کار آنها شده رضایت نداشته اند و سختی های کار سبب شده دیگر به این حوزه ورود نکنند.
وی در مورد سرمایه گذاری دولتی یا خصوصی برای ساخت آثار دینی اظهار داشت: این سرمایه گذاری باید در قسمت خصوصی و با حمایت بخش دولتی باشد که البته ساخت این آثار در قسمت خصوصی هم امکانپذیر است و از سویی اگر شرایط درست باشد این فیلمها بازگشت سرمایه معقول هم می توانند داشته باشند، اما این موضوع، نافی مسئولیت دولت نمی شود و بهترین کار دولت تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری و تضمین بازگشت سرمایه است.
رضاداد در مورد عینیت بخشی به مفاهیم دینی خاطرنشان کرد: متأسفانه در بخشی از فیلم هایی که قصد ورود به مفاهیم دینی داشته اند، نگاه کلیشه ای هم به نگاه عرفی اضافه شده است که یک بخش آن به انتظار نهاد سرمایه گذار از هنرمند باز می گردد، بنابراین نگاه سفارشی به رشد مفاهیم دینی کمک نمی کند و در جاهایی به زیان تبدیل می شود.
این مدیر فرهنگی خاطرنشان کرد: ورود به مفاهیم دینی دشوار می باشد، محدودیت در سینمای دینی زیاد بوده و یکی از اشکالات فرصت ندادن به هنرمند است، از طرفی سینما بعد از انقلاب چالش هایی دارد که آنها را از قبل از انقلاب با خود آورده و خیلی از مسائل در سینمای بعد انقلاب با آن چالش ها روشن نشده است که اوج این مسائل فیلم مارمولک بود. در حوزه سینمای دفاع مقدس هم برای نخستین بار نگاه متفاوتی در فیلم «لیلی با من است» شد، در حالیکه ذات هنر نگاه متفاوت می باشد و همین نگاه متفاوت، وجه تمایز نگاه هنرمند با سایر نگاه ها است؛ از طرفی در سینمای دینی احکام و آداب در دین به هنرمند اجازه عبور از این احکام، آداب و نگاه متفاوت را نمی دهد.
پروانه معصومی: نیاز نیست بارها نماز خواندن یک فرد را به تصویر بکشیم
اما زنده یاد پروانه معصومی در اظهارنظری در رابطه با سینمای دینی گفته است: خیلی از افراد نیاز دارند برخی حقایق را ببینند تا باور بیاورند ازاین رو سینما با تصویر معارف دینی و رضوی می تواند زمینه آشنایی آنها را با خیلی از حقایق مذهبی فراهم آورد اما به شرط بیان ساده و دلنشین نه با گرفتار شدن در پیچ و خم های رازآلود و شگفت انگیز که باورپذیر نیست! اما معمولاً وقتی مقرر است شخصیت بزرگ دینی مذهبی ار تصویر نماییم همیشه صحبت از رمز و راز است و یا باآنکه اقتضائات هنر تصویری سبب می شود اما گاه چاشنی هایی به این گونه آثار افزوده می شود که جذاب نیست.
وی همینطور گفته است: اگر در سینما دست از رابطه بازی و دوست و رفیق بازی برداریم به سینمای طراز نزدیک می شویم؛ البته لازم نیست حتما برای دینی کردن سینما بارها نماز خواندن یک فرد تصویر شود بلکه زیبایی های اخلاقی اگر در لنز دوربین بنشیند آنگاه مخاطب را درگیر می کند و سینما هم از این ولنگاری که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره کردند، رها می شود! اِلِمان های مذهبی باید در سینما به درستی به کار برود؛ برای مثال من بارها گفته ام زمانی بانویی چادری را می بینم و در دل می گویم: کاش! این چادر را بر سر نمی کرد چونکه چادر او با حجاب درونی همراه نیست!، در سینما هم المان های مذهبی باید واقعی و اثرگذار طراحی شده و به کار رود تا اثر لازم را بگذارد.
بهروز شعیبی کارگردان هم در اظهارنظری در سالهای قبل در زمینه راهکارهای پرداخت مناسب در سینمای دینی گفته است: معمولا در سینمای دینی وقتی که فقط به طرف شعارها و المان های بیرونی رجوع می نماییم و می خواهیم پیام ها را به صورت مستقیم بگوییم، گرفتار کلیشه می شویم. برای گفتن یک پیام دینی ضروری است از ظرافت بیشتری در قصه گویی مان استفاده نماییم. ازاین رو فیلم دینی تعریف گسترده ای دارد و به فیلم هایی که المان های مذهبی دارند محدود نمی شود.
این کارگردان با اشاره به اینکه فیلم دینی را نمی توان در چارچوب محدودی گنجاند، اظهار داشت: فیلم دینی بیشتر از همه چیز با روابط انسانی و اعتقادات فرد کار دارد تا المان های مذهبی. تجربه نشان داده است فیلم هایی با مخاطبان ارتباط بهتری برقرار کردند که بیشتر به روابط انسانی تلنگر زدند و این گونه روابط را یادآوری کردند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب