یك پژوهشگر عرصه پوشاك با دست و هنر مطرح كرد؛
ناصرالدین شاه عامل تغییر سریع لباس ایرانیان بود
آتوسا رسولی می گوید که ناصرالدین شاه در سفرهای خود به اروپا با پوشاک زنان آنجا آشنا شد و به ویژه از لباس بالرین ها خوشش آمد و این نوع پوشش را به ایران آورد و عاملی برای تغییر سریع لباس شد.
به گزارش دست و هنر به نقل از مهر، قدمت پوشاک به اندازه طول حیات بشری است و از تنوع زیادی برخوردارست. پوشاک علاوه بر ارتباط با خاصیت های فردی، با وضعیت جامعه و امور سیاسی، فرهنگی و… آن مرتبط می باشد و از آن تاثیر می پذیرد. آتوسا رسولی و فریبا آلادینی در کتاب «نشانه شناسی فرهنگی لباس زنان در دوره قاجار» به موضوع پوشاک زنان در عصر قاجار و علل تغییر و تحول آن پرداخته اند. این کتاب را انتشارات قلم شاملو با شمارگان هزار نسخه، ۲۰۰ صفحه و بهای ۸۵ هزار تومان منتشر نموده است. با آتوسا رسولی درباره این کتاب گفت وگویی داشته ایم که در ادامه آنرا خواهید خواند. رسولی دکترای پژوهش هنر دارد و در دانشکده های مختلفی همچون روزبهان ساری و دانشگاه آزاد به تدریس و پژوهش مشغول می باشد.
اهمیت نشانه شناسی فرهنگی در لباس زنان، آن هم در دوره قاجار در چیست؟
در خصوص تغییرات پوشاک و خصوصاً پوشاک دوره قاجار بررسی های فراوان از دیدگاه های مختلفی صورت گرفته است به این جهت که تغییر مهمی بوده و نوع پوشاک بصورت کلی تغییر کرده است. اما، ما در کتاب «نشانه شناسی فرهنگی لباس زنان در دوره قاجار» لباس را بعنوان یک نظام نشانه ای در نظر گرفتیم که جایگاه اصلی آن در قلمرو فرهنگی است و آنرا از دید دقیق نشانه شناسی فرهنگی به ویژه از دید یوری لوتمان، فیلسوف و نشانه شناس مشهور روسی و بنیانگذار مکتب نشانه شناسی تارتو – مسکو مورد بررسی قرار دادیم.
دگرگونی در فضای فرهنگی اروپا در آن ایام چه تغییراتی در فرهنگ ایران ایجاد کرد؟ آیا از آن پس پوشش ایرانیان نیز گرفتار دگرگونی شد؟
یکی از نظریه های لوتمان این است که سپهر نشانه ای و پروسه جذب و طرد آن و چگونگی برخورد کردن «خود» با «دیگری» درباره یک موضوع بسیار اهمیت دارد. در ایران نیز چنین وضعیتی پیش آمد. وقتی ایرانیان به کشورهای اروپایی سفر کردند و دیدند که آنها از لحاظ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و… بالاتر و به واقع آبادتر هستند از این جهت فکر کردند که «دیگری بهتر است و همه چیز آن درست است و شروع کردند به تقلید و این که دیگری را بهتر دیدن و دیگری را بهتر دانستن و اندیشیدن همانند او.» نخستین چیزی هم که برای این تغییر انتخاب کردند لباس بود و بنا بر این شروع کردند به تقلید از سبک پوشش آنها.
رویکرد شما نشانه شناسی فرهنگی است، آیا با بهره گیری از این رویکرد در زمینه های پژوهشی داخلی، می توان به بومی سازی آنها فکر کرد؟
نشانه شناسی و نشانه شناسی فرهنگی در کتاب ما بعنوان روش انتخاب شده است. روش نیز چون ابزار عمل می کند. کارکرد نشانه شناسی برای ما همین نقش را بر عهده دارد. بر این اساس نمی توان گفت دراین زمینه پژوهش های بسیاری انجام شده و چه ضرورتی دارد که ما باردیگر از این روش استفاده نمائیم. پرسش اصلی ما بررسی پوشاک و تغییرات آن در دوران قاجار بوده و برای تحلیل از روش نشانه شناسی فرهنگی بهره برده ایم.
شما در کتاب تقسیم بندی ارائه می دهید و می گویید که لباس زنان در دو قرن اخیر به پنج دوره تقسیم شده است؛ این تقسیم بندی بر چه اساسی است؟
این تقسیم بندی ها بسته به نوع بررسی که روی لباس انجام می شود، صورت می گیرد. برخی ها آنرا به دو دوره، بدین شکل که از ابتدا تا زمان حکومت زندیه و از دوران حکومت زندیه به بعد تقسیم می کنند. ولی ما آنرا به پنج دوره تقسیم کردیم بدین جهت که در هرکدام از این دوران ها تفاوت پوشاک از یکدیگر زیاد است. مخصوصاً این که بین سفر اول و دوم ناصرالدین شاه تغییراتی درباب لباس اتفاق افتاده که این تغییرات بسیار فاحش و بارز است. ما لباس زنان را به پنج دوره تقسیم کردیم و علاوه بر دوره قاجار به دوران صفویه و زندیه نیز اشاراتی داشتیم ولی بیشتر به آن دو دوره ای که برایمان مهمتر بود و می خواستیم تغییرات لباس را از لحاظ نشانه شناسی بررسی نماییم پرداختیم و تامل بیشتری کردیم.
در کتاب اشاره ای به لباس و پوشاک در عصر زندیه و صفویه هم دارید. آیا با تغییر پادشاهی و حکومت نوع پوشش و لباس هم تغییر می کرد؟ یا بهتر است این طور بگویم که تغییر در حکومت بر لباس نیز اثرگذار بود؟
به واقع ما توضیحاتی دراین زمینه مطرح کردیم که وقتی خواننده کتاب را می خواند بداند قبل از این لباس چه بود و کم کم به این صورت درآمده است. مسلم است که با تغییر پادشاهی و حکومت نوع لباس نیز تغییر می کرد و روی پوشاک مردم اثرگذار بود. بعنوان نمونه در دوران صفویه لباس ها بسیار فاخر بود ولی در دوران زندیه بدین شکل نیست و این نشان از وضعیت اقتصادی حکومت و سرزمین دارد و همچنین همه مسائل سیاسی و اجتماعی بر آن تأثیرگذار است.
آن طور که از پژوهش شما برمی آید، ناصرالدین شاه عاملی برای تغییر سریع لباس زنان در دوره قاجار شد. او این تغییر را برمبنای چه برنامه هایی انجام داد؟
بله. می توانیم از ناصرالدین شاه بعنوان عاملی برای تغییر سریع لباس ها نام ببریم. هرچند با سفرهای ناصرالدین شاه و تعدادی از رجال درباری، گروه های دانشجویی، سفرا، گروه های سیاسی و… به اروپا به هر حال این اتفاق بعدها نیز می افتاد اما ناصرالدین شاه سبب شد این امر سریع تر رخ دهد. وقتی ناصرالدین شاه برای نخستین بار به اروپا سفر می کند پوشش متفاوت زنان اروپایی را می بیند. ولی وقتی او بالرین ها را می بیند از نوع پوشش و لباس آنها خوشش می آید و آنها را خریداری نموده و با عکس و لباس ها به حرمسرای خود رفته و به زنان خود می دهد تا بپوشند و از آن استفاده کنند. همین اتفاق سبب می شود که تغییر پوشاک زنان در ایران با سرعت بیشتری صورت گیرد.
آیا پوشش اندرونی با خارج از قصر متفاوت بود؟
این تغییر لباس و پوشش جدید ابتدا در اندرونی رخ داد؛ آنها با زنان دربار در ارتباط بودند و بانوان دربار نیز از این نوع پوشش تقلید کرده و در خانه خود از آن استفاده می کردند. همین طور زنان تجار و بازرگانان نیز با بانوان دربار رفت وآمد داشتند و به همین ترتیب این امر به انواع طبقات اجتماعی آن ایام سرایت کرد و بعد تمام جامعه را فراگرفت و این نوع پوشش متداول شد. بعد از سفر دوم ناصرالدین شاه زنان اروپایی به دربار آمدند، با دیدن نوع لباس آنان که با لباس بالرین ها متفاوت بود بازهم تغییراتی در این لباس ها رخ داد.
این تغییر در لباس بین زنان عامه جامعه هم تسری پیدا کرد یا فقط در بین اشراف زاده ها و زنان اندرونی بود؟
کم کم این نوع لباس در تمام جامعه متداول شد؛ یعنی زنان در اندرونی این پوشش را داشتند. البته در بیرون از منزل از این نوع لباس ها استفاده نمی شد و در آن زمان، بانوان با حجاب کامل بیرون می رفتند و چادر و روبند داشتند. هرچند که در اواسط مشروطه نوع روبنده و نقاب هایشان فرق کرد ولی همه خارج از خانه چادر داشتند ولی لباس ها کاملاً گسترش پیدا کرد و زنان در اندرون از لباس های سبک اروپایی استفاده می کردند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب